oba oczy, uszy, drzwi, gęśle czy oboje obydwoje oczu, uszu, drzwi, gęśli?
z trzystu sześćdziesięciorgiem pięciorgiem dzieci czy z trzystu sześćdziesięcioma pięciorgiem dzieci?
siedmioro zwierząt? dwoje książąt?
Liczebniki zbiorowe to chyba najtrudniejsza odmiana w polszczyźnie. Szczególnie, że to czego sobie życzą puryści językowi nie jest normą w aktualnym języku. Nikt nie mówi oboma rękoma, wszyscy mówią obiema rękami, a wg polonistów to pierwsze jest poprawne. Odnoszę wrażenie, że liczebniki zbiorowe kojarzą się nam z osobami i dlatego coraz niechętniej je stosujemy do rzeczy. Szczególnie, że tak definiuje to słownik PWN: oboje, obydwoje «liczebnik zbiorowy odpowiadający liczebnikowi obaj, używany wyłącznie w odniesieniu do osób różnej płci i do dzieci» No to jak z tymi ręcami i uszami?
Takie wyniki daje wyszukiwanie w googlu:
oboje uszu 1 760
obydwoje uszu 705
oba uszy 2 970
obydwa uszy 714
oboje rąk 123
obydwoje rąk 40
obie ręce 166 000
obydwie ręce 12 000
Sonda. Czy powiedzielibyście obydwoje/oboje uszu, czy obydwa/oba uszy?
FORMY
Nie ma form liczebników zbiorowych dla pełnych setek, tysięcy ani wyższych liczb, stosuje się liczebniki główne, ale już dla dziesiątek są liczebniki zbiorowe. Tendencja do stosowania liczebników głównych zamiast zbiorowych jest wyraźna. Kto mówi w klasie uczy się dwadzieścioro troje dzieci?
Dwojgiem ludźmi czy dwojgiem ludzi?
Po dwoje, dwojga, dwojgiem, rzeczownik występuje w dopełniaczu, np kociąt, ludzi, ale po dwojgu nie. W celowniku dwojgu kociętom, ludziom, lub miejscowniku o dwojgu kociętach, ludziach? Czemu nie mówi się o dwojgu kociąt? It’s etymology stupid!
Liczebniki zbiorowe były kiedyś przymiotnikami i zaimkami. Jako takie wchodziły w związki zgody z kwantyfikowanymi rzeczownikami, np dwojgu kociętom. Potem liczebniki zbiorowe przyjęły w większości zachowania składniowe rzeczowników i zaczęły wchodzić z określanymi rzeczownikami w związki rządu: w mianowniku, bierniku i narzędniku, a pozostałe w związku zgody: w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku.
ZASTOSOWANIE
Liczebniki zbiorowe występują:
z niektórymi rzeczownikami bez liczby pojedynczej: dwoje drzwi, czworo grabi;
z nazwami niedorosłych zwierząt i ludzi, które w mianowniku liczby pojedynczej kończą się na –ę: kurczę – troje kurcząt, kaczę – pięcioro kacząt; dziewczę – sześcioro dziewcząt; (ale trzy źrebaki, trzy kaczątka, trzy dziewczynki!)
z rzeczownikami występującymi w parach: dwoje oczu, czworo rąk;
z nazwami grup osób o różnej płci: troje dzieci, Ich Troje;
z kilkoma starymi frazeologizmami: dziesięcioro przykazań, Rzeczpospolita Obojga Narodów i in.
